Ponieważ w praktyce przedsiębiorcy często mają wątpliwości, czy powinni złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości oraz w jakim terminie taki wniosek złożyć, warto przypomnieć podstawowe regulacje ustawy Prawo upadłościowe z 28 lutego 2003 r. (dalej jako: „p.u.”).

1. Kogo dotyczy obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Pierwszą kwestią wymagającą przybliżenia jest tzw. zdolność upadłościowa, od której zależy możliwość i jednocześnie obowiązek ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 5 p.u., przepisy p.u. stosujemy do przedsiębiorców w rozumieniu Kodeksu Cywilnego, a także do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej jak i wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem. Upraszczając, zdolność upadłościową posiadają: jednoosobowi przedsiębiorcy, spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, wspólnicy spółek jawnych, wspólnicy spółek partnerskich oraz komplementariusze w spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych. Oczywiście występują sytuacje szczególne, przyjmuje się np. że osoba fizyczna, która prowadzi działalność gospodarczą bez wymaganej prawem rejestracji również posiada zdolność upadłościową. Odrębną kwestią pozostaje zdolność do ogłoszenia tzw. upadłości konsumenckiej, którą posiadają osoby fizyczne, nieposiadające zdolności upadłościowej w rozumieniu art. 5 p.u. Uwaga – poniższe informacje nie znajdują zastosowania do konsumentów.

2. Termin na złożenie wniosku, okoliczności uzasadniające złożenie wniosku

Po ustaleniu, kto ma zdolność upadłościową należy podkreślić, że te osoby i podmioty są zobowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Podstawą do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika. W konsekwencji automatycznie pojawia się wątpliwość, kiedy uznajemy dłużnika za niewypłacalnego. Przepis art. 11 p.u. ust. 1 wskazuje, że: „Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”. Co to znaczy, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych? Przepis art. 11 ust. 1a p.u. wprowadza założenie zgodnie z którym: „Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.” (jest to tzw. przesłanka płynnościowa). Dodatkowo w przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, z wyłączeniem spółek osobowych w których co najmniej jednym wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem jest osoba fizyczna (czyli w praktyce głównie w przypadku spółek kapitałowych i spółek komandytowych, których komplementariuszem jest inna spółka) istnieje druga przesłanka, tzw. bilansowa, uregulowana w art. 11 ust. 2 p.u.: „…jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.” Co istotne, obie przesłanki niewypłacalności mają charakter domniemań, co oznacza, że możliwe jest ich obalenie i przykładowo wykazanie, że pomimo niespłacania zobowiązań od ponad trzech miesięcy dłużnik nie jest niewypłacalny.

Dodatkowo należy odnotować, że z uwagi na trwającą pandemię, w niektórych przypadkach termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości ulega przesunięciu. Nowa regulacja została omówiona we wpisie z 14 kwietnia 2020 r.

3. Kto składa wniosek o ogłoszenie upadłości

Przepis art. 21 p.u. ust. 1 jasno stanowi, że obowiązany do złożenia wniosku jest dłużnik. W przypadku jednoosobowych przedsiębiorców sam przedsiębiorca musi złożyć taki wniosek. W przypadku spółek obowiązek taki spoczywa na każdym kto „na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.” Tym samym w zależności od formy prawnej danej spółki, wniosek o ogłoszenie upadłości muszą złożyć jej wspólnicy lub członkowie zarządu. Co istotne, obowiązek złożenia wniosku obciąża każdą osobę uprawnioną do reprezentacji spółki indywidualnie, niezależnie od przyjętych zasad reprezentacji. W konsekwencji jeśli przykładowo umowa spółki z o.o. przewiduje tylko reprezentacje łączną, to i tak każdy z członków zarządu jest w razie potrzeby uprawniony i zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

W tym kontekście trzeba podkreślić, że przekroczenie trzydziestodniowego terminu może skutkować odpowiedzialnością zarówno cywilną, jak i karną dla osoby zobowiązanej do złożenia wniosku.

4. Podsumowanie

O ile kwestie zdolności upadłościowej czy osób zobowiązanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie budzą większych wątpliwości, tak ustalenie czy doszło do niewypłacalności danej osoby lub podmiotu oraz momentu, w którym do niewypłacalności doszło, bywa problematyczne. W praktyce, zdarza się, że do oceny czy wniosek został złożony w terminie, dochodzi dopiero w toku postępowania odszkodowawczego wszczętego przez wierzyciela upadłego podmiotu wobec osób odpowiedzialnych za złożenie wniosku, na podstawie czy to art. 21 ust. 3 p.u., czy art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych.