Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej niejednokrotnie obarczone jest ryzykiem utraty płynności finansowej. Niewypłacalni przedsiębiorcy zastanawiają się, w jaki sposób najefektywniej poradzić sobie z powstałym zadłużeniem. Rozważając ogłoszenie upadłości, często pojawiają się wątpliwości, czy złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy będzie najlepszym rozwiązaniem? Czy istnieje możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej, jeżeli prowadzi się firmę? Wreszcie, czy jako upadły konsument, dopuszczalne jest kontynuowanie działalności gospodarczej? Poniżej odpowiemy na te pytania.

1. Czym jest upadłość konsumencka?

Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, zwane potocznie upadłością konsumencką, jest procedurą sądową, mającą na celu jednocześnie spłatę wierzycieli, jak i oddłużenie osoby, która utraciła zdolność do regulowania swoich zobowiązań.

Upadłość konsumencka w pewnym uproszczeniu składa się z trzech etapów. W pierwszej kolejności w ramach postępowania o ogłoszenie upadłości sąd rozpoznaje złożony przez dłużnika wniosek o ogłoszenie upadłości i weryfikuje, czy zostały spełnione przesłanki do ogłoszenia jego upadłości. Co istotne, aktualnie przy prawidłowym złożeniu wniosku upadłość jest co do zasady ogłaszana postanowieniem o ogłoszeniu upadłości – sąd na tym etapie nie ocenia jej przyczyn.

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości inicjuje drugi etap, tj. właściwe postępowanie upadłościowe. W toku postępowania, syndyk przejmuje zarząd nad majątkiem upadłego, który z dniem ogłoszenia upadłości staje się masą upadłości i przeprowadza likwidację majątku. Jednocześnie wierzyciele zgłaszają swoje wierzytelności, a syndyk weryfikuje ich wysokość i prawidłowość. Po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku upadłego syndyk składa sądowi projekt planu spłaty. Zarówno upadły, jak i wierzyciele mogą zająć stanowisko co do treści projektu oraz zgłosić swoje uwagi.

Ostateczna decyzja co do warunków planu spłaty należy do sądu, a jej podjęcie może być poprzedzone przeprowadzeniem rozprawy w celu przesłuchania upadłego. Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę takie czynniki, jak możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Sąd ocenia również, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. W oparciu o wskazane powyżej przesłanki sąd wydaje postanowienie w przedmiocie ustalenia planu spłaty wierzycieli, w którym orzeka, w jakiej wysokości upadły ma dokonywać spłat na rzecz poszczególnych wierzycieli oraz określa czas trwania planu spłaty. W wyjątkowych przypadkach, jeżeli sytuacja osobista upadłego wskazuje, że nie ma on możliwości dokonywania spłat, przykładowo ze względu na zły stan zdrowia, sąd może postanowić o umorzeniu lub warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli. 

Ostatni etap upadłości polega na realizowaniu przez upadłego ustalonego planu spłaty. Plan spłaty może zostać orzeczony na okres nie dłuższy niż trzydzieści sześć miesięcy, a w przypadku uznania, że upadły działał umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, nie dłuższy niż osiemdziesiąt cztery miesiące. W tym czasie upadły musi samodzielnie realizować spłaty zgodnie z ustalonym harmonogramem, ciąży na nim również obowiązek składania do sądu okresowych sprawozdań z wykonywania planu spłaty. Po wywiązaniu się przez upadłego z orzeczonych obowiązków, sąd stwierdza wykonanie planu spłaty wierzycieli i umarza niespłacone zobowiązania, co skutkuje pełnym oddłużeniem.

Uwaga – w przypadku znacznego rozmiaru majątku dłużnika, znacznej liczby wierzycieli lub skomplikowania postępowania, sąd może w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości orzec, że postępowanie upadłościowe prowadzone będzie wobec dłużnika z zastosowaniem przepisów obowiązujących przedsiębiorców, a nie w uproszczonym wariancie konsumenckim.

2. Upadłość konsumencka a upadłość przedsiębiorcy

Postępowanie upadłościowe prowadzone wobec przedsiębiorcy różni się od upadłości konsumenckiej już na etapie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przede wszystkim dłużnik będący przedsiębiorcą ma obowiązek, nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości (a konsument tylko i aż możliwość złożenia wniosku). Aby złożyć wniosek przedsiębiorca musi posiadać minimum dwóch wierzycieli.

Kolejną różnicę stanowią koszty postępowania. Opłata sądowa od wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy wynosi 1.000 zł, a od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jedynie 30 zł. Dodatkowo, przedsiębiorca musi dysponować środkami finansowymi wystarczającymi na zaspokojenie kosztów upadłości i przygotować się na pokrycie zaliczki na koszty postępowania upadłościowego, wynoszącej aktualnie 8.266,30 zł (jednokrotność średniej pensji z trzeciego kwartału roku poprzedniego).

Sama procedura właściwego postępowania upadłościowego przedsiębiorców jest bardziej skomplikowana i czasochłonna od wariantu konsumenckiego. Niemniej jednak również możliwe jest skorzystanie z oddłużenia, poprzez złożenie wniosku o ustalenie planu spłaty.

3. Czy przedsiębiorca może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć jedynie osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Nie oznacza to jednak, że upadłość konsumencka zarezerwowana jest jedynie dla osób, które nigdy nie były przedsiębiorcami. Upadłość konsumencka daje możliwość uzyskania oddłużenia także byłym przedsiębiorcom, którzy prowadzili działalność w formie jednoosobowej działalności gospodarczej albo spółki cywilnej. Jedynym warunkiem przed złożeniem wniosku jest zakończenie działalności gospodarczej i jej wyrejestrowanie z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Dopiero wtedy dłużnik uzyskuje tzw. konsumencką zdolność upadłościową, co umożliwia mu skorzystanie z procedury przewidzianej dla konsumentów, niezależnie od faktu, że zadłużenie powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Obowiązujące przepisy nie przewidują ograniczeń co do okresu, jaki musi upłynąć od dnia wykreślenia wpisu w CEIDG. W praktyce, nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby w jednym dniu „zamknąć” firmę, a w kolejnym składać wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

4. Czy możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie postępowania upadłościowego?

Fakt wcześniejszego prowadzenia działalności gospodarczej przez dłużnika nie wpływa na konsumencką zdolność upadłościową. Co jednak w sytuacji, gdy były przedsiębiorca, po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej zechce ponownie otworzyć działalność gospodarczą?

Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest dopuszczalne podczas postępowania o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Przepisy prawa upadłościowego nie zawierają jednak ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej już po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości, co oznacza, że jest to teoretycznie dopuszczalne.

Wątpliwości budzi natomiast praktyczny aspekt prowadzenia działalności gospodarczej w trakcie postępowania upadłościowego. Po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorstwo, jak i pozostały majątek staje się częścią masy upadłości, nad którą zarząd sprawuje syndyk. Upadły w postępowaniu nie ma prawa do zarządu majątkiem, jak również do korzystania i rozporządzania składnikami masy upadłości. W konsekwencji należy uznać, że prowadzenie działalności gospodarczej w toku właściwego postępowania upadłościowego nie jest możliwe. Sytuacja zmienia się po ustaleniu planu spłaty – w trakcie jego realizacji, upadły swobodnie zarządza swoim majątkiem i może już działalność gospodarczą prowadzić.

5. Podsumowanie

Obecnie nie istnieją przeszkody, aby byli przedsiębiorcy ogłosili upadłość w trybie konsumenckim, pod warunkiem zakończenia działalności gospodarczej i jej wykreślenia  z CEIDG. W większości przypadków, zwłaszcza stosunkowo niewielkich działalności gospodarczych, lepszym rozwiązaniem (ponieważ prostszym i tańszym) może być właśnie zakończenie prowadzenia działalności gospodarczej i skorzystanie z wariantu konsumenckiego na etapie składania wniosku. Trzeba jednak pamiętać, że nawet w razie złożenia wniosku w wariancie konsumenckim, sąd może orzec o prowadzeniu postępowania upadłościowego w trybie przewidzianym dla przedsiębiorców.