W dzisiejszych czasach wielu przedsiębiorców opiera swoją działalność na pracy kreatywnej, wykonywanej przez pracowników i współpracowników. Często zdarza się, że rezultaty takiej pracy wykorzystywane są nie tylko w ramach danej firmy, ale również stanowią przedmiot umów zawartych z klientami lub kontrahentami. Problem ten jest szczególnie widoczny w prężnie rozwijającej się branży IT. Nieskuteczne przeniesienie autorskich praw majątkowych do wyników pracy zatrudnianych przez nas osób, może powodować nie tylko brak możliwości wykorzystania ich w prowadzonej działalności, ale także naruszenie obowiązków przewidzianych w umowach z klientami. W jaki więc sposób można się przed tym zabezpieczyć?

1. Czym są prawa autorskie?

Prawa autorskie to przysługujące twórcy danego utworu uprawnienia wynikające z ustawy z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dalej jako: „ustawa”, które dzielą się na majątkowe oraz osobiste. Autorskie prawa majątkowe umożliwiają twórcy korzystanie ze stworzonego przez niego utworu oraz pobieranie wynagrodzenia, jeśli inna osoba zdecydowałaby się na użycie rezultatów jego pracy. Natomiast prawa osobiste uprawniają autora do m.in. oznaczania utworu, albo decydowania o pierwszym upublicznieniu utworu. Ważną różnicą między prawami autorskimi majątkowymi a osobistymi jest to, że drugi rodzaj praw w żaden sposób nie może zostać przeniesiony przez twórcę na inną osobę. W jaki więc sposób przedsiębiorca w przypadku nabycia praw autorskich majątkowych może zabezpieczyć się w zakresie praw osobistych? Wyjaśnienie zostało zamieszczone w dalszej części wpisu.

2. Czego i kogo dotyczą prawa autorskie?

W świetle ustawy, prawa autorskie dotyczą utworu, czyli każdego przejawu działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonego w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ustawy.). Co to oznacza w praktyce? Jeśli w ramach danej działalności, pracownicy wykonują na rzecz przedsiębiorcy zadania o szeroko rozumianym charakterze kreatywnym, z dużym prawdopodobieństwem tworzą „utwory” i stają się ich twórcami w rozumieniu ustawy. Przykładowo, za utwory mogą być uznane artykuły, wpisy w mediach społecznościowych, wszelkie grafiki, projekty stron internetowych, programy komputerowe itp.

3. Prawa autorskie do rezultatów pracy – umowa o pracę a umowy cywilnoprawne

W przypadku stosunku pracy i umowy o pracę, na podstawie art. 12 ustawy prawa autorskie majątkowe (o ile w umowie nie przewidziano inaczej) przysługują pracodawcy, ale dopiero z momentem zaakceptowania danego rezultatu pracy i tylko jeśli utwór został stworzony w ramach zadań objętych stosunkiem pracy. Jeżeli pracodawca zainteresowany jest nabyciem praw autorskich z wcześniejszą chwilą lub w szerszym zakresie, powinien uwzględnić stosowne postanowienia w samej umowie o pracę lub osobnej umowie przenoszącej prawa autorskie zawartej z pracownikiem. 

W ustawie możemy znaleźć również regulację dotyczącą programów komputerowych, zgodnie z którą jeśli program zostanie stworzony w ramach stosunku pracy, i o ile strony nie umówiły się inaczej, majątkowe prawa autorskie przysługują pracodawcy (art. 74 ust. 3 ustawy).

Aktualnie jednak, coraz częściej tworzenie utworów ma miejsce w oparciu o umowy cywilnoprawne czy w ramach tzw. umów b2b. W takim przypadku konieczne jest odrębne ustalenie zasad przeniesienia praw autorskich – w przeciwieństwie do umowy o pracę, przepisy nie przewidują „automatycznego” przeniesienia autorskich praw majątkowych. W związku z tym, konieczne jest uwzględnienie stosownych postanowień w umowie ze współpracownikiem. 

4. Swobodne korzystanie z utworu po nabyciu praw autorskich – na co zwrócić uwagę?

Do skutecznego nabycia praw autorskich majątkowych i korzystania z utworu bez obawy o kwestionowanie naszych uprawnień przez twórcę, w umowie należy zwrócić uwagę przede wszystkim na:

1. określenie tzw. pól eksploatacji, czyli ustalenie, w jakim zakresie nabywca praw uprawniony jest do wykorzystania utworu (inaczej mówiąc – w jaki sposób twórca zezwala na korzystanie z utworu);
2. wynagrodzenie, tzn. czy przeniesienie praw autorskich następuje w ramach stałego, czy też osobnego wynagrodzenia;
3. formę pisemną (własnoręczne podpisy dwóch stron) zawarcia umowy, co w praktyce jest kwestią najczęściej pomijaną przez przedsiębiorców. O ile przykładowo sama umowa o świadczenie usług dla swojej skuteczności nie wymaga formy pisemnej, tak umowa przeniesienia praw autorskich bez zachowania wspomnianej formy będzie nieważna, a więc na jej podstawie nie zostaną przeniesione prawa. W tym kontekście trzeba podkreślić, że forma pisemna wymaga wymienienia się przez strony umowy oryginalnymi, papierowymi egzemplarzami, a przesłanie skanów nie jest wystarczające. Dla skutecznego przeniesienia autorskich praw majątkowych w formie elektronicznej konieczne jest skorzystanie z kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

5. Co z osobistymi prawami autorskimi?

Jak już zostało wspomniane, osobiste prawa autorskie nie mogą zostać przeniesione na podstawie umowy. Uprawienia przysługujące w tym zakresie twórcy mogą jednak w istotny sposób oddziaływać na dalsze wykorzystywanie utworu w naszej działalności. W praktyce, w umowach dotyczących przeniesienia praw autorskich, zamieszcza się klauzule zobowiązujące twórcę do niewykonywania autorskich praw osobistych.

6. Podsumowanie

Niepełne uregulowanie lub pominięcie kwestii przeniesienia praw autorskich w umowie zawieranej z pracownikiem lub przede wszystkim ze współpracownikiem, może rodzić poważne konsekwencje dla przedsiębiorców. Do skutecznego i zabezpieczającego przedsiębiorcę przeniesienia praw autorskich bez względu na podstawę powstania relacji z twórcą utworu konieczne jest pamiętanie o ustaleniu w umowie zakresu przeniesienia praw i uregulowaniu wynagrodzenia, a co najważniejsze – o formie zawieranej umowy.