Instytucja kary umownej jest powszechnie stosowana w umowach między przedsiębiorcami. Fakt ten nie może dziwić, gdyż jej zastrzeżenie znacząco ułatwia dochodzenie roszczenia od nierzetelnego kontrahenta. W dzisiejszym wpisie odpowiem na następujące pytania:

1. Czym jest kara umowna?
2. O czym warto pamiętać zastrzegając karę umowną?
3. W jaki sposób dochodzić roszczenia z kary umownej?
4. Kiedy dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej

1. Czym jest kara umowna?

Zgodnie z art. 483 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, dalej jako: „k.c.”, w umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna zastępuje zatem odszkodowanie – w przypadku niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy przez jedną z jej stron, drugiej stronie zamiast odszkodowania będzie przysługiwała określona wcześniej suma pieniężna. Jaka jest przewaga kary umownej nad odszkodowaniem? Przede wszystkim w ewentualnym procesie sądowym powód nie musi przedstawiać dowodów na wysokość poniesionej przez niego szkody, konkretna suma pieniężna będzie mu przysługiwała niezależnie od tego, jaką szkodę wyrządził mu kontrahent swoim nierzetelnym działaniem (art. 484 § 1 zd. 1 k.c.).  Z tego powodu wprowadzenie do kontraktu kary umownej może znacznie skrócić i uprościć ewentualny przyszły proces sądowy.

2. Kara umowna a odszkodowanie – o czym warto pamiętać zastrzegając karę umowną?

Uzgadniając treść postanowienia dotyczącego kary umownej warto pamiętać o treści art. 484 § 1 zd. 2 k.c., zgodnie z którym „Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły”. Oznacza to, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, jej strona nie może domagać się od osoby, która nie wykonała lub nieprawidłowo wykonała zobowiązanie, odszkodowania w kwocie wyższej niż zastrzeżona kara umowna. Art. 484 § 1 zd. 2 k.c. będzie istotny wtedy, gdy uprawniony poniósł szkodę przewyższającą ustaloną karę umowną. Co do zasady warto w umowie zawrzeć postanowienie dopuszczające żądanie odszkodowania poza karą umowną.

3. W jaki sposób dochodzić roszczenia z kary umownej?

Dochodzenie roszczenia z kary umownej należy rozpocząć od skierowania wezwania do zapłaty do osoby zobowiązanej do zapłaty kary umownej. Jest to szczególnie istotne, jeżeli w umowie nie określono daty jej uiszczenia, np. nie ustalono w terminie ilu dni od naruszenia umowy dana osoba jest zobowiązana wpłacić karę umowną na rachunek bankowy kontrahenta. Gdy w umowie nie przewidziano tego rodzaju postanowienia, roszczenie nie jest wymagalne, co w uproszczeniu oznacza, że ewentualne wniesienie pozwu byłoby przedwczesne. Tego rodzaju przypadki reguluje art. 455 k.c., który stanowi, że „Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania”. W wezwaniu do zapłaty należy zatem wskazać termin zapłaty kary umownej. Jeśli w tym terminie kontrahent ani nie ureguluje swojego zobowiązania, ani nie podejmie rozmów ugodowych, standardowym tokiem postępowania jest wniesienie powództwa do sądu.

4. Kiedy dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej? – miarkowanie kary umownej

Dłużnik jest uprawniony do żądania zmniejszenia kary umownej, gdy w znacznej części wykonał swoje zobowiązanie lub kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 § 2 k.c.). To sąd decyduje, czy zaszły przesłanki do obniżenia zastrzeżonej przez strony kary umownej oraz, jeśli tak, o jaką kwotę kara umowna powinna być obniżona. To na pozwanym – podmiocie żądającym miarkowania kary umownej – spoczywa ciężar wykazania, że zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części lub że kara umowna jest niewspółmierna do szkody poniesionej przez powoda. Co również istotne, sąd dokonuje zmniejszenia kary umownej tylko na wyraźny wniosek pozwanego. Niedopuszczalne jest dokonanie miarkowania przez sąd z własnej inicjatywy.

Podsumowując, kara umowna znacznie upraszcza dochodzenie roszczeń od drugiej strony umowy na wypadek niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania. Wprowadzając karę umowną do kontraktu należy pamiętać o klauzuli dopuszczającej dochodzenie odszkodowania w wysokości przewyższającej zastrzeżoną karę umowną. Przed ewentualnym wniesieniem powództwa do sądu warto najpierw skierować do dłużnika wezwanie do zapłaty i spróbować polubownie rozwiązać spór. Co istotne, na wniosek pozwanego możliwe jest obniżenie należnej kary umownej przez sąd.