Konsumenci cieszą się w obrocie gospodarczym wieloma przywilejami, które do tej pory były niedostępne dla przedsiębiorców, w tym osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze. Opisana poniżej zmiana przepisów pozwoli jednoosobowym przedsiębiorcom korzystać z części przywilejów jak na razie zarezerwowanych dla konsumentów. Tytułem przykładu wskazać można na domniemanie istnienia wady fizycznej w momencie wydania rzeczy, jeśli została ona stwierdzona w ciągu roku (art. 556² ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, dalej jako: „k.c.”). Domniemanie to oznacza, że to sprzedawca musi potencjalnie wykazać brak wadliwości rzeczy w chwili wydania jej kupującemu. Możliwość zastosowania art. 556² k.c. może wydatnie pomóc przedsiębiorcy podczas reklamacji zakupionego przedmiotu.

1. Sytuacja konsumentów

Konsument, jako „słabsza” strona stosunku prawnego nawiązywanego z przedsiębiorcą, jest szczególnie chroniony przez prawo. K.c. zawiera szereg uregulowań takich jak np. katalog niedozwolonych postanowień umownych obejmujący umowy zawierane z konsumentami (art. 385¹ § 1 k.c.,) czy szczególne zasady rękojmi przy sprzedaży konsumenckiej, które poprawiają sytuację konsumentów w relacjach umownych z przedsiębiorcami. Przepisy k.c. uzupełnione są w tym zakresie przez szereg innych ustaw, w tym ustawę z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (dalej jako: „u.p.k.”), przewidującą m.in. powszechnie wykorzystywane w dobie zakupów online uprawnienie konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej na odległość w terminie 14 dni bez podawania przyczyny.

2. Aktualna sytuacja jednoosobowych przedsiębiorców

W aktualnym stanie prawnym jednoosobowemu przedsiębiorcy przysługuje status konsumenta w przypadku wszystkich transakcji, w których bierze udział, ale tylko niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. W praktyce czynnikiem przesądzającym, czy dana transakcja ma miejsce w ramach prowadzonej działalności, jest zaliczenie jej (lub jej przedmiotu) do kosztów uzyskania przychodu. Tym samym przykładowo przy umowie sprzedaży wybór jednoosobowego przedsiębiorcy jako kupującego pomiędzy fakturą a paragonem fiskalnym może determinować jego sytuacje prawną (oczywiście odrębną kwestią pozostaje faktyczna możliwość zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodu z punktu widzenia podatkowego). Takie rozwiązanie ma niewątpliwą zaletę w postaci jednoznaczności i przejrzystości, ale od dłuższego czasu spotyka się z krytyką. W obecnym stanie prawnym przykładowy restaurator, prowadzący swój lokal w ramach jednoosobowej działalności, traktowany jest jak profesjonalista nie tylko w przypadku zakupu produktów służących do przygotowania posiłków, ale również w przypadku nabycia np. stołu czy samochodu.

3. Wprowadzane zmiany

Ustawą z 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych, ustawodawca zdecydował się poprawić sytuację jednoosobowych przedsiębiorców, zbliżając ją do sytuacji konsumentów. Do k.c. zostają wprowadzone nowe przepisy, które rozciągają zakazy stosowania niedozwolonych postanowień umownych oraz uregulowania rękojmi przy sprzedaży stosowanej do konsumentów na osoby fizyczne zawierające umowę: „bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.” (art. 385⁵, art. 556⁴, art. 556⁵, art. 576⁵). Ponadto wprowadzony zostaje art. 38a do u.p.k., rozszerzający stosowanie przepisów o prawie odstąpienia od umowy na takie osoby.

W konsekwencji w przypadku jednoosobowych przedsiębiorców zostaje wprowadzony podział na czynności o charakterze zawodowym i niezawodowym. Dla czynności o charakterze niezawodowym, sytuacja jednoosobowych przedsiębiorców będzie zbliżona do sytuacji konsumentów, ale nie będzie taka sama. Podział na czynności zawodowe i niezawodowe ma opierać się zwłaszcza na przedmiocie wykonywanej przez danego przedsiębiorcę działalności gospodarczej, zarejestrowanym w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Tym samym przedsiębiorca dokonując zakupu o charakterze niezawodowym, ale w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, uzyska m.in. następujące uprawnienia:

1. jeśli wada fizyczna kupionej rzeczy zostanie stwierdzona przed upływem roku od zakupu, zaistnieje domniemanie, że wada lub jej przyczyna istniały w momencie sprzedaży;
2. jeśli zażąda wymiany rzeczy lub usunięcia wady rzeczy lub złoży oświadczenie o obniżeniu ceny w oparciu o rękojmię, a sprzedawca nie ustosunkuje się do żądania w terminie 14 dni, żądanie zostanie uznane za uzasadnione;
3. przepis obowiązujący przy sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami nakazujący zbadanie kupionej rzeczy „w czasie i w sposób przyjęty” oraz niezwłoczne zawiadomienie sprzedawcy o wadzie pod rygorem utraty uprawnień z tytułu rękojmi (art. 563 § 1 k.c.) nie znajdzie zastosowania,
4. możliwość odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa w terminie 14 dni bez podawania przyczyny.

Wskazane powyżej przepisy miały pierwotnie wejść już w życie 1 czerwca 2020 r., ale ustawą z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (czyli tzw. tarczą antykryzysową) data wejścia w życie została przesunięta na 1 stycznia 2021 r.

4. Podsumowanie

Wprowadzane zmiany niewątpliwie poprawią sytuację jednoosobowych przedsiębiorców. Jednocześnie jednak rozróżnienie pomiędzy czynnością zawodową i niezawodową danego przedsiębiorcy może być bardzo problematyczne i stać się przyczyną wielu sporów. W tym kontekście warto, aby jednoosobowi przedsiębiorcy przemyśleli przedmioty swoich działalności gospodarczych określone w CEIDG – jeśli doszło do niepotrzebnego zarejestrowania zbyt wielu, warto rozważyć usunięcie części z nich. Ponadto należy podkreślić, że nowe uregulowania wymuszają na szeregu podmiotów (w tym w części również jednoosobowych przedsiębiorców) przeanalizowanie umów zawieranych z jednoosobowymi przedsiębiorcami i wprowadzenie odpowiednich zmian do wykorzystywanych wzorów.