1. Obecna sytuacja i proponowane zmiany

Odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych za szkodę wyrządzoną spółce budzi spory i kontrowersje. Zagadnienie to w zakresie odpowiedzialności członków organów za decyzje gospodarcze zostało opisane we wpisie z 9 marca 2020 r. Na stronie Rządowego Centrum Legislacji 5 sierpnia b.r. opublikowano Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako „Projekt nowelizacji”), w którym zaproponowano zmiany w art. 293 i art. 483 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej jako: „k.s.h.”). Jako że regulacje są niemal identyczne, a w polskiej praktyce spółka z o.o. jest zdecydowanie popularniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej niż spółka akcyjna, poniżej zostały omówione postulowane zmiany na przykładzie art. 293 k.s.h.

Obecnie art. 293 k.s.h stanowi:

„§  1.    Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy.

§  2. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności”.

Jeżeli Projekt nowelizacji zostanie przyjęty, art. 293 k.s.h. uzyska następującą formę:

„§  1.    Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy.

§ 3. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.”

Jak widać uchylony ma zostać § 2, a § 3 wprowadzi do polskiego porządku prawnego zasadę biznesowej oceny sytuacji (ang. business judgment rule).

2. Co proponowane zmiany oznaczają dla funkcjonariuszy spółek kapitałowych? – wstępna ocena polskiego projektu business judgment rule

Należy rozpocząć od podkreślenia, że Projekt nowelizacji nie rozwiązuje głównego problemu z zakresu odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych – rozumienia pojęcia bezprawności, czyli wskazanego w art. 293 § 1 k.s.h. „działania lub zaniechania sprzecznego z prawem lub postanowieniami umowy spółki”. Zgodnie z poglądami części przedstawicieli doktryny i niemal całym orzecznictwem sądowym członek zarządu działa w sposób bezprawny, jeżeli jego zachowanie narusza konkretną normę prawną lub uregulowanie umowy spółki (statutu). Konsekwencją takiego poglądu jest niemal całkowita bezkarność funkcjonariuszy niewypełniających swoich obowiązków i działających w sposób niestaranny lub – co gorsza – nielojalny. Projekt nowelizacji nie przyczyni się do rozwiania wątpliwości dotyczących zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej członków organów. Wydaje się, że należałoby postulować zmianę art. 293 § 1 k.s.h. i przesądzenie, że funkcjonariusze odpowiadają za naruszenie swoich obowiązków (tj. przede wszystkim obowiązku należytej staranności i obowiązku lojalności), a nie za działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub postanowienia umowy spółki. Pochwalić natomiast należy zamiar dodania do Kodeksu spółek handlowych art. 209¹, 214¹, 377¹ i 387¹, które kodeksowo unormują obowiązek dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności oraz obowiązek lojalności funkcjonariusza względem spółki.

Mogłoby się wydawać, że skoro członkowie organów będą zobowiązani do starannego wykonywania swoich zadań i lojalnego zachowania, to postępowanie sprzeczne z tym nakazem będzie niezgodne z prawem, a tym samym członek zarządu będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 293 § 1 k.s.h. Jednak obecne orzecznictwo – nieuznające tego typu naruszeń za złamanie prawa, pomimo unormowania obowiązku starannego działania w art. 293 § 2 k.s.h. oraz przyjmowania istnienia obowiązku lojalności – prowadzi do przeciwnych wniosków.

Business judgment rule to instytucja wywodząca się w prawa amerykańskiego, która w ciągu ostatniego półwiecza zrobiła międzynarodową karierę. Jej zadaniem jest ograniczenie odpowiedzialności członków organów i zapewnienie im tzw. bezpiecznej przystani (ang. safe harbor). Uznaje się, że immanentnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej jest podejmowanie ryzyka gospodarczego i jeżeli ryzyko to się spełnia, funkcjonariusze nie powinni ponosić z tego tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej, o ile podejmując decyzję uczynili zadość swoim obowiązkom. Zasada biznesowej oceny sytuacji ma skłaniać członków organów do podejmowania rozsądnego ryzyka, gdyż bez niego nie ma ani zysku, ani postępu. W skrócie –nadmierne ryzyko ponoszenia odpowiedzialności przez członków organów ma nie hamować innowacyjności i przedsiębiorczości, która jest korzystna zarówno dla udziałowców, jak i dla ogółu społeczeństwa. Skoro jednak zgodnie z obowiązującą w Polsce linią orzeczniczą funkcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności za swoje czyny (za wyjątkiem wyraźnych naruszeń prawa), to czy potrzebne jest ograniczenie ich odpowiedzialności na wypadek ziszczenia się ryzyka gospodarczego? Czy w takim razie polski rynek potrzebuje zasady biznesowej oceny sytuacji? Wydaje się, że w pierwszej kolejności potrzebujemy raczej jednoznacznej regulacji odpowiedzialności członków organów za naruszenie obowiązków, tak aby wykluczyć w tym zakresie wszelkie wątpliwości. Dopiero w drugiej kolejności należy postulować wprowadzenie business judgment rule, by kompetentne osoby nie obawiały się brać na siebie odpowiedzialności, jaką jest kierowanie spółką kapitałową.

Mając na uwadze powyższe, jeżeli wykładnia § 293 § 1 k.s.h. nie ulegnie zmianie, wprowadzenie zasady biznesowej oceny sytuacji do prawa polskiego może nie wiele zmienić.

3. Podsumowanie

Dostrzeżenie problemu odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych należy ocenić pozytywnie. Niestety Projekt nowelizacji nie uwzględnia dominującej linii orzeczniczej i dodatkowo zawęża już niemal nieistniejącą odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych względem spółek kapitałowych za niedopełnienie obowiązków. 

4. Aktualizacja – wrzesień 2021 r.

Osoby zainteresowane omówionym powyżej Projektem nowelizacji, zachęcam do zapoznania się z wpisem: https://latala-kremer.pl/wplyw-planowanej-nowelizacji-kodeksu-spolek-handlowych-na-odpowiedzialnosc-czlonkow-zarzadow-i-rad-nadzorczych-polskich-spolek-kapitalowych-cz-1/