W prawie spółek od wielu lat wątpliwości budzi kwestia, która wydaje się, że powinna być oczywista, czyli jak długo członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pełni swoją funkcję. Analogiczne wątpliwości dotyczą członków zarządów spółek akcyjnych.

1. Pojęcia mandatu i kadencji

Aby omówić kwestie czasu trwania kadencji członka zarządu, rozpocząć należy od podkreślenia, że ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej jako: „k.s.h.”) w art. 202 różnicuje pojęcia mandatu i kadencji. Mandatem jest uprawnienie (umocowanie) danej osoby do pełnienia funkcji członka zarządu, zaś kadencją okres sprawowania funkcji. Co istotne, możliwa jest sytuacja, w której mandat i kadencja nie będą się w pełni pokrywać. Niemniej jednak o posiadaniu statusu członka zarządu decyduje ważność mandatu, na którą wpływa długość kadencji.

2. Kadencja członka zarządu – powołanie na rok

Przepis art. 202 § 1 k.s.h. określa, że: „Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu”. Jeśli umowa spółki nie przewiduje powoływania członków zarządu na czas nieoznaczony ani kilkuletnich kadencji członków zarządu, kadencja członka zarządu trwa jeden rok obrotowy (co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 2015 r., sygn. IV CSK 340/14). Jednakże przepis przewiduje pełnienie funkcji przez pełen rok obrotowy (zwykle pokrywający się z rokiem kalendarzowym), a powołanie członka organu z reguły ma miejsce w ciągu roku, a nie na jego początku. W konsekwencji w razie powołania członka zarządu przykładowo 17 sierpnia 2020 r., pierwszym pełnym rokiem obrotowym pełnienia przez niego funkcji będzie rok 2021, a na mocy przepisu mandat takiego członka zarządu wygaśnie na zgromadzeniu wspólników w 2022 r., zatwierdzającym sprawozdanie finansowe za 2021 r. W rezultacie rozbieżność pomiędzy mandatem a kadencją członka zarządu może znacząco wydłużyć czas sprawowania funkcji.

3. Kadencja członka zarządu – powołanie na czas określony dłuższy niż rok

Z uwagi na sformułowanie art. 202 § 2, szereg wątpliwości w przedmiocie terminu wygaśnięcia mandatu budzi powołanie członka zarządu na czas określony dłuższy niż rok. Przepis stanowi: „W przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.” W praktyce, w razie powołania członka zarządu 17 sierpnia 2020 r. na trzyletnią kadencję, pojawia się pytanie, kiedy wygaśnie jego mandat. Możliwe są następujące scenariusze:

1. Zastosowanie koncepcji prolongacyjnej, zgodnie z którą ostatnim pełnym rokiem obrotowym pełnienia funkcji jest rok, w którym kończy się kadencja, czyli 2023 r. Wówczas do wygaśnięcia mandatu dojdzie dopiero na zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdanie za 2023 r., czyli do 30 czerwca 2024 r., co prowadzi do wydłużenia mandatu względem kadencji.
2. Zastosowanie koncepcji redukcyjnej, zgodnie z którą ostatnim pełnym rokiem obrotowym pełnienia funkcji jest rok 2022 r. Wówczas mandat wygaśnie na zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdanie za 2022 r., czyli do 30 czerwca 2023 r., co prowadzi do skrócenia mandatu względem kadencji.
3. Przyjęcie, że mandat członka zarządu wygasa dokładnie z chwilą upływu kadencji, tj. jeśli przyjmiemy, że kadencję obliczamy od dnia powołania – 17 sierpnia 2023 r. Jest to najrzadziej występująca z koncepcji.

Sąd Najwyższy uchwałą z 24 listopada 2016 r., sygn. akt III CZP 72/16, wydaną w przedmiocie czasu trwania kadencji członków rady nadzorczej spółki akcyjnej, ale znajdującą zastosowanie do kadencji innych organów spółek kapitałowych, opowiedział się za koncepcją prolongacyjną, stwierdzając: „Ostatnim pełnym rokiem obrotowym w rozumieniu art. 369 § 4 w związku z art. 386 § 2 k.s.h. jest ostatni rok obrotowy, który rozpoczął się w czasie trwania kadencji członka rady nadzorczej spółki akcyjnej”. Jednocześnie Sąd Najwyższy we wskazanej uchwale zasugerował, że elementem koncepcji prolongacyjnej jest obliczanie kadencji w pełnych latach obrotowych. Tym samym w powyższym przykładzie powołanie 17 sierpnia 2020 r. prowadziłoby do przyjęcia, że trzyletnia kadencja upłynie 31 grudnia 2023 r., a mandat wygaśnie na zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdanie za 2023 r., czyli do 30 czerwca 2024 r. Orzeczenie Sądu Najwyższego spotkało się z różnym odbiorem wśród komentatorów.

4. Powołanie członka zarządu na czas nieoznaczony (nieokreślony)

Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może przewidywać powołanie członków zarządu na czas nieoznaczony (nieokreślony). Z uwagi na istniejące wątpliwości co do obowiązywania wówczas art. 202 § 1 i § 2 k.s.h., najlepiej w takiej sytuacji w umowie spółki wprost wyłączyć wskazane przepisy. W stosunkowo niewielkich spółkach z o.o., w sytuacji w której wspólnicy powołują zarząd z własnego grona albo mają zaufanie do członków zarządu, powołanie na czas nieokreślony jest powszechnie spotykane i stanowi najlepsze rozwiązanie opisanego powyżej problemu daty wygaśnięcia mandatu.

5. Planowane zmiany

Opublikowany na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji (https://legislacja.gov.pl/projekt/12336750/katalog/12704858) projekt zmian w k.s.h. przewiduje nowelizację art. 202 § 2 k.s.h. poprzez dodanie zdania drugiego: „Kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.” Takie rozwiązanie prowadzi do ustawowego potwierdzenia prawidłowości konstrukcji prolongacyjnej, w wersji określonej we wskazanej powyżej uchwale Sądu Najwyższego.

6. Sytuacja członka zarządu spółki akcyjnej

Przepis art. 369 k.s.h. regulujący czas trwania kadencji członka zarządu spółki akcyjnej zawiera analogiczne postanowienia dotyczące daty wygaśnięcia mandatu, co omówiona regulacja art. 202 k.s.h. Należy jednak podkreślić, że art. 369 § 1 k.s.h. ogranicza kadencję członka zarządu do maksymalnie lat pięciu, co wyklucza powołanie członka zarządu na czas nieokreślony. Planowana nowelizacja ma również objąć członków zarządów spółek akcyjnych, wprowadzając założenie obliczania kadencji w latach obrotowych.

7. Podsumowanie

Istniejąca od wielu lat sytuacja, w której tak podstawowa kwestia jak czas sprawowania funkcji członka zarządu może budzić wątpliwości, powinna ulec zmianie. Brak pewności w tym zakresie podważa bezpieczeństwo obrotu i może teoretycznie prowadzić do prób kwestionowania działań spółek. W tym kontekście należy odnotować przyjmowaną dopuszczalność powoływania członków zarządu w sposób konkludentny, tj. na mocy dorozumianej woli wspólników niewyrażonej w formie pisemnej uchwały, co w niektórych sytuacjach może umożliwić rozwiązanie sytuacji prawnej w razie wygaśnięcia mandatu i braku podjęcia uchwały o ponownym powołaniu. Niemniej jednak należy podkreślić, że ostateczne rozstrzygnięcie momentu wygaśnięcia mandatu członka zarządu jest konieczne. Warto zwrócić uwagę, iż z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu najpotrzebniejsza jest pewność prawa, niezależnie czy za trafniejsze argumenty uznamy te stojące za koncepcją prolongacyjną, czy redukcyjną.